Lo Puput

L'èlm (photo lo Secadorier)

Sabetz totes çò qu’es un puput : un passerat bèl, amb un plumatge irange, de barretas negras e blancas e una cresta que se pòt desplegar coma la d’un èlm de soldat de l'epòca ellenistica.
Çò que coneissètz benlèu pas, es d’onte venon los prumièrs d’aqueles aucèls, e per de que son tan polits.
L'istòria comença dins una balma en amont de Sant-Pons qu'existissiá pas encara. Es a dire un còp èra.
Un còp èra, los òmes e las femnas avian pas encara descubèrt cossí òm podiá fondre lo metal, levat l’aur benlèu, que se fond mai aisidament que tot e qu’es malleable un pauc coma una caneta de cocacola (quand es pur).
Ara avètz totes, e totas, d’aisinas de fèrre e encara mai d’acièr qu’es un aliatge de fèrre e de carbon qu’es plan trempat. Se copa pas, es resilient per utilizar un mot a la moda en cò dels psicològues, e fòrça dur.
A l'epòca las aisinas èran de boes, d'òs e de tèrra, e evidentament de pèira. Comprenètz ben que vos parli del periòde preïstoric. Avian començat per talhar las pèiras, los òmes. A l’epòca paleolitica, puèi, pus tard en agusar las pèiras foguèt l'epòca del neolitic, ambe la pèira polida, las terralhas que permetèron d’aver d’olas per gardar d’aiga e de gran. E faire còire la sopa. Aquel periòde foguèt un moment de descubèrtas multiplas, que vos podi pas totas contar.
Çò solide es que lo prumièr metal que foguèt fondut per faire d’aisinas, e quand òm parla d’aisinas, ailàs òm parla d’aisinas per la caça, mas tanplan per la guèrra (puta d'òmes calucs), es lo coire.
Adoncas dins una balma a l’entorn de Sant-Pons se trapèt una tropa de gens qu’èran un pauc nomadas encara. Segond las sasons anavan d’un costat a l’autre de la Montanha Negra, de l’Espinosa, o ben dins la plana dels païsbassòls. Bon, èran a se passejar dins nòstres cantons, e coneissián plan la valada de Jaur e sos afluents. En se passejar trapèron minièra de coire. Cossí venguèt l'idèia d’escampar la minièra dins lo fuòc, ba sabi pas. Benlèu per astre en sarrar las pèiras contra lo fogairon, benlèu ambe l'idèia de veire se quicòm podiá sortir de la pèira, vai te’n saupre. E fin finala de coire recolèt de la minièra e se diguèron que podián faire quicòm amb aquel metal. La primièra aisina que foguèt facha, aprèp temptativas divèrsas foguèt una ola. Pardí, una ola que siaga pas en terralha, se copariá mens que las autras.
«Op» es saique l’escais que portèt lo jove que foguèt cargat de fargar l’ola. Per de que el ? Per qu’èra pas tròp maladreit, o ben qu’avia insistit per aquela mission. E benlèu qu’èra pas lo prumièr, mas es lo prumièr que l'istòria se remembre.
Op faguèt de fuòc dins un fogairon puèi canalizèt lo coire dins lo fuòc e obtenguèt de coire pur. Era polida, tan polida aquela color roja qu'en pivelèt nòstre jove. Quand l’ola foguèt facha, e freda, faguèt coma totes los joves, joguèt amb ela e se la metèt sul cap. Enfonzèt la testa dedins e poguèt pas se la tirar una estona. Tota la tribú s’esclafèt de rire que lo paure dròlle vesiá pas ont anava e se trucava
un pauc de pertot dins la balma ont èra. Urosament, l’ola aparèt las aurelhas del gojat, coma aquò se fasiá pas tròp de mal. A, l’espectacle èra regaudissent ! E totes de rire, en s'espatarrar pel sòl, de se tustar suls cuèissas e de picanhar lo qu’aviá mes son clòsc dins lo pòt. Al cap d’una estona se traguèt de l’ola.
Op diguèt pas res, èra moquèt. L’endeman e los jorns seguents, cada còp que qualqu’un lo crosava, li fasiá de mimicas, se teniá lo cap, o fasiá mina de se trucar contra la paret. Pas possible de doblidar aquela istòria dins la balma al mièg dels autres.
Un matin Op sortiguèt de la balma e partiguèt de son costat. S’en anèt, en emportar l’ola dins una saca.
Lo ser se trapet una balma pichona per passar la nuèit, aluquèt lo fuòc, sortiguèt l’ola e comencèt de la fretar. L’ola qu’aviá començat de s'oxidar, tornèt venir roja coma a la debuta. Lo fuòc lusissiá en se miralhar sus l’ola. Lo jove tornèt portar l’ola sus la testa, mas faguèt mèfi de pas tornar metre lo cap dedins. Aviá una idèia l’Op. Per de que pas faire un èlm vertadièr ? Caldriá decopar una òsca per las aurelhas e per los uèlhs, daissar un bocin de coire per protegir lo nas... Perque pas ?
L’endeman se trapèt de pèiras, e sas aisinas d'òs ?, de silèx benlèu ?, per trabalhar lo coire, e se metèt a l’obratge. Martelèt lo coire e te faguèt un èlm formidable. L’agachèt puèi se pensèt :
«Me caldriá lo faire mai polit encara.»
Sortiguèt defòra per cercar quicòm a metre sus l’èlm. E tombèt sus una cavala e son polin. La cavala lecava lo polin. Aprèp una estona, s’esbrofèron totes dos. Las crinièras se mesclavan, negre del polin e blanc de la cavala.
Cossí faguèt lo gojat per trapar lo pel de la crinièra de las bestiàs, ba sabi pas. Mas quand arribèt davant la balma de son clan, Op aviá un èlm de coire, amb un crestal blanc e negre. Aquò li donava un pòrt saique majestuós. Se teniá dins lo solelh trescolant e los rais fasián rajar una lum d’aur (podriái dire de coire) flamejaire. Era bèl òme aital. Pas digús risiá pas pus.
A partir d'aquel moment, Op se sentèt pas pus (d’unes dirián de pissar). Passèt lo temps de se pavanar davant los autres, ambe l’èlm sul cap, quand anava pas a la caça. Ambe las sasons que passavan, venguèt pièger. Forbissiá de longa son èlm e sa sagaia. Avia fargat una mena de lança que lo margue, en plaça d’èsser de boès, èra de coire. E venguèt ufanós.
Quand i aviá un desacòrdi amb un autre clan, en plaça de cercar una solucion amistosa, prepausava totjorn la batalha. Era de totas las escaramossas. Avia pas pus enveja de fargar lo coire : èra content ambe son èlm e sa lança. Fins al jorn que...
Op èra partit a la caça e tornava amb un cabròl dessús l’esquina. Mas, quand arribèt a la balma del clan, i avia pas mai de mond. Dins la balma furejava e se vesiá pas tròp quand òm veniá d’endefòra. Caliá esperar que los uèlhs s’acostumèsson a l’escuresina. Darrièr lo fogal se teniá un òme pichon, ambe de pès curioses e de banas sul cap. Op se cresiá que lo tipe, coma el, avia un èlm sus la testa. E benlèu èra aquò, que pas digús es ara per lo contar «de visú».
Op tornèt subte rasonable. I avia quicòm que trucava. Caliá se mesfisar. E pas pus faire la confleta. E ont èran los autres ?
Una convèrsa s’entamenèt entre l'òme un pauc estranh, e nòstre caçaire. L'òme, lo Drac puslèu, voliá l’èlm e la lança. En escambi, balhariá un parelh de banas, que li fariá una cofadura mai polida que l’èlm de coire.
Dieu sap ont èran los autres. Cossí faire ?
Op compreniá ben que i avia una engana. E aviá compres qu’aquel tipe èra lo mai fòrt. E puèi, un èlm e una lança valiá pas la companhiá de son clan. Decidiguèt de faire afar ambe lo Drac.
«Sénher, diguèt Op, vos donarai sens problèma mon èlm e ma sagaia, en escambi de la meuna tribú. Per las banas, las podetz gardar. Çò que vòli, es l’assegurança que tornèssetz pas jamai a l’entorn de la nòstra balma. Ne'n podetz faire lo jurament ?
- Solide», respondèt lo Drac, que l’èlm que lusissiá, amai dins la balma escura, aviá soslevat l’interès.
«Quand m'auràs donat ton èlm e ta sagaia, metrai pas pus lo pè a l’entorn d’aquela balma nimai de ta tribú tant que los òmes demoraràn dins las balmas.»
E escupiguèt pel sol per sagelar lo contracte. Puèi dins lo fum s’esvaniguèt. E tot lo clan foguèt de nòu dins la balma. Op auriá poscut creire que pas res s’èra passat. Levat qu’avia pas pus de lança, nimai d’èlm...
Op sosquèt tota la nuèit, puèi decidiguèt de tornar trapar la pista del Drac e de li raubar çò qu’èra seu abans.
Aguèt pas longtemps de córrer, que lo Drac èra anat cercar de bregas a una tribú vesina. Serpategèt per se sarrar e vegèt lo Drac, davant una balma, tota la tribú sietada en cercle, a l’escotar. Lo Drac prepausava de cofaduras, banas de cèrvi, de brau, o coronas de plumas de voltràs. Avia pausat darrièr l’èlm e la lança de coire, qu’èran pas de causas que lo Drac voliá escambiar.
Op gaitava lo Drac segur, mas tanben una polida dròlla que li fasiá trebolar lo còr. Quina esmoguda. Compreniá que lo Drac preparava qualque engana, e comprenguèt lèu. Cadun qu’aviá mes la cofadura veniá una creatura de fum, visible encara per los qu’èran emmascats. Mas el, qu’èra amagat, vesiá ben que serián lèu amnas damnadas per l’eternitat, se i aviá en aquel periòde un paradís e un infèrn.
Quand totes, òmes femnas e enfantons, se foguèron vestits de las cofaduras emmascadas, lo Drac se partiguèt d’un rire que faguèt tronar lo cèl. Puèi se sarrèt del fuòc e beguèt tot lo contengut d’un oire qu’èra penjat a una pèrga. Òm pensa que benlèu èra d'idromèl pebrat, que lo clan aviá volgut onorar l'òste convidat. Coma i avia pas pus que lo Drac per beure, se beguèt lo contengut entièr de l’oire, e lèu foguèt a roncar.
Doçamenet, Op serpategèt e comencèt de tirar totas las cofaduras. Las gens dubrissián los uèlhs e comprenent çò que s’èra passat, se sauvèron lo mai luènh
que podián. Op tornèt prendre l’èlm e la lança e seguiguèt la dròlla que li agradava. Subretot que i aviá un pauc de reciprocitat, saique.
Quand lo Drac se desrevelhèt, vegèt qu’aviá estat colhonat del temps que dormiá. Vesent que l’èlm mancava, seguiguèt la piada. Sabetz totes que lo Drac a una nifla mai ponchuda qu’un cau de caça e que pot seguir la traça pendent de jorns e de nuèits sens jamai s’arrestar. Op e la dròlla, l'apelarem Upa, comprenguèron lèu qu’èran seguits. Lo Drac aviá colèra e voliá faire saupre al panaires qu’èran seguits. E que lèu-lèu, anavan passar un maissant quart d’ora.
Op avia pres la man de Upa, e se servissiá de la lança coma d’una cana de marcha. Coma lo coire es pas tan dur coma lo fèrre, pauc a pauc se plegava la lança. Al cap d’una estona se diguèron que, sens ajuda, èran fotuts. Cossí faire ?
E ben, sabetz, quand sabon pas cossí faire las gens, fan de pregàrias al(s) Dieu(s). Al calcolitic (es l’Edat del Coire) i avia un fum de Dieus. Aprèp i aguèt un chaple, e ambe la venguda de Nòstre Sénher, i aguèt pas pus qu’un Dieu unenc. Mas demorèt una Trinitat, es-a-dire que lo Dieu Unenc es triple (per mai d’entresenhas demandatz a Mossur lo curat). E puèi la glèisa catolica se gardèt una tièra de Sants, que d’unes dison que remplaçan totes los Dieus d’un còp èra.
Adoncas Op e Upa faguèron pregàrias al Dieu de son clan. Lo Dieu venguèt ajudar sos enfants e vegèt qu’aviá afar a fòrta partida. Solide, que parlam encara del Drac, e que parlam pas pus dels Dieus de l'epòca preïstorica.
Mas, Op e Upa foguèron ausits e ajudats. Impossible de luchar directament contra lo Drac. Mas quicòm èra encara possible. Lo Dieu cambièt Op e Upa en aucèls. S’envolèron luènh del Drac e foguèron sauvats. Mas posquèron pas jamai tornar umans e demorèron aital. E los puputs que vesètz son los reire-reire-pichons del coble que vos ai parlat aquí.
Pas possible, me disètz, nos avètz encara contat de cracas. E, benlèu pas ! Que l'aucèl que vos parli es de la color del coire, un irange flamejaire, ambe de plumas blancas e negras sus las alas e sus la cresta, que se pòt desplegar coma la crinièra d’una cavala, una crinièra blanca e negra, sabetz. E lo bèc es corbat, plegat coma la lança que lo paure Op s’en servissiá de cana.
Per que los Dieus podián pas, e pas digús pòt pas faire quicòm a partir de res. Cal totjorn trapar quicòm per acomplir un sòrt : l’aiga per faire de vin, un paralitic per faire un marchaire, un boisson ardent per faire de fuòc, etc. E ben lo Dieu se serviguèt de l’èlm e de la lança. Me seguissètz ? Misticric, sètz aluserpits.
Aquela istòria d'èlm es un pauc tirat per lo pel, non ? Pas tant qu'aquò. Que, çò prumièr avèm trapat dins de baumas a l’entorn de Jaur, e d'Òrb, de vestigis del calcolitic. Aprèp i aguèt l’Edat del bronze. E ben, los puputs s’en son anats pertot al torn de la mediterranèa. E los grècs agachèron los puputs e aguèron l'idèia de fargar d’èlms amb una mena de cresta de puput coma crestals. Farguèron de bronze perque avian capitat de mesclar de coire e d’estam qu’es plan mai resistent e dur que lo coire. Mas l’èlm a la meteissa forma que l’èlm que vos ai contat. Òm pòt véser d’èlms aital, per exemple en agachar de terralhas de l’Attica es a dire de terralhas grècas entre lo sègle seten e siesen abans lo Crist.
E crac, l'istòria es per lo sac ?
Saique non. Doblidavi de vos dire que lo crit del puput, quand l’escotatz es «OpOpOp». Los aucelons se sovenon de l'aujòl «Op» e se tornan apelar aital.
Misticrac, aqueste còp, lo meu conte es plan acabat.
Lo pelon, 8 de setembre 2022